NL800 – Stakeholders en Rampen

Ondersteunen, Voorbereiden en Samenwerken bij Calamiteiten

Inhoudsopgave:

1. Inleiding

2. Wie zijn de Stakeholders?

3. De 5 Fasen van Rampenbeheersing

4. Taken van Stakeholders per Fase

5. Afvinklijsten per Stakeholdergroep

6. Educatieve Tips en Oefeningen

7. Snelle Checklist voor Noodsituaties

8. Nuttige Contacten & Bronnen

2. Wie zijn de Stakeholders?

Ramp- en crisissituaties overstijgen sectoren en organisaties. Effectieve voorbereiding en respons vereisen de inzet van verschillende belanghebbenden. Dit zijn de kernstakeholders die een cruciale rol spelen:

Overheden (gemeente, provincie, veiligheidsregio)

• Rol: Coördineren beleid, rampenplannen en communicatie. Gemeenten zijn eerste aanspreekpunt bij lokale rampen.

• Bijdrage:

  • Opstellen en actueel houden van rampen- en crisisplannen

  • Coördinatie van hulpdiensten en opvang

  • Publiceren van noodinformatie (bijv. via NL-Alert)

  • Lokale risico’s in kaart brengen en delen met partners

Hulpdiensten (politie, brandweer, ambulance)

• Rol: Leveren acute hulpverlening en redding, veiligheid en zorg.

• Bijdrage:

  • Evacuatie, redding en blussen bij incidenten

  • Handhaven openbare orde

  • Medische triage en eerste hulp

  • Samenwerken binnen het Regionaal Operationeel Team (ROT)

Zorginstellingen en ziekenhuizen

• Rol: Verzorgen, stabiliseren en behandelen van slachtoffers en kwetsbare groepen.

• Bijdrage:

  • Capaciteitsplanning voor massale toestroom

  • Bescherming van patiënten bij interne calamiteiten

  • Zorgcontinuïteit bij langdurige crisissen

  • Medewerking aan gezondheidsinformatie (bijv. bij pandemieën)

Bedrijven en Vitale Infrastructuur

(sectoren: energie, telecom, water, vervoer, ICT, voeding)

• Rol: Garanderen van essentiële diensten; snelle herstelwerkzaamheden.

• Bijdrage:

  • Bedrijfscontinuïteitsplannen opstellen en oefenen

  • Samenwerking met overheid via vitale ketens

  • Communicatie bij uitval of storingen

  • Bescherming van personeel en installaties

Onderwijsinstellingen

• Rol: Beschermen van leerlingen/studenten; informeren en trainen.

• Bijdrage:

  • Evacuatieoefeningen en noodplannen

  • Educatie over veiligheid en zelfredzaamheid

  • Inzet van gebouwen als opvanglocaties

  • Betrekken jongeren bij rampenbewustzijn

Vrijwilligersorganisaties en NGO’s

(zoals Rode Kruis, Scouting, burgerhulpverenigingen)

• Rol: Flexibel inzetbare ondersteuning, vooral bij langdurige of grootschalige incidenten.

• Bijdrage:

  • Eerste hulp, psychosociale ondersteuning

  • Distributie van voedsel, water, dekens

  • Buurtgerichte noodhulp (zoals Ready2Help)

  • Lokale netwerken activeren

 Burgers en Gemeenschappen

• Rol: Eerste lijn van zelfredzaamheid en lokale solidariteit.

• Bijdrage:

  • Voorbereiding met noodpakketten en plannen

  • Informatie delen binnen buurten (bijv. via WhatsApp-groepen)

  • Zorg voor buren en kwetsbaren

  • Deelname aan burgerinitiatieven en trainingen

3. De 5 Fasen van Rampenbeheersing

Rampenbeheersing verloopt in vijf samenhangende fasen. Elke fase vraagt om specifieke inzet van verschillende stakeholders. Door goed samen te werken in alle fasen, wordt de impact van rampen beperkt en het herstel versneld.

 1. Preventie

Doel: Het voorkomen of beperken van risico’s en schade vóórdat er een ramp of incident plaatsvindt.
Voorbeelden:

• Aanleggen van dijken en waterbuffers

• Bouwvoorschriften voor aardbevingsbestendig bouwen

• Beveiliging tegen cyberaanvallen

• Brandveiligheid in gebouwen
  Stakeholderrollen:

• Overheid: Regelgeving, inspectie, risicobeheersing

• Bedrijven: Risico-inventarisatie, preventieve maatregelen

• Onderwijs: Onderzoek en innovatie op risicovermindering

• Burgers: Brandmelders installeren, alertheid op gevaar

 2. Preparatie (Voorbereiding)

Doel: Voorbereiden op mogelijke rampen zodat iedereen snel en effectief kan handelen.
Voorbeelden:

• Oefeningen en crisissimulaties

• Noodplannen, evacuatieroutes en contactlijsten

• Voorraad aanleggen van hulpgoederen

• Training van personeel en vrijwilligers
  Stakeholderrollen:

• Hulpdiensten: Rampenoefeningen, alarmeringsprotocollen

• Gemeenten: Coördinatie crisisteams, informatiesystemen

• Zorginstellingen: Evacuatieplannen voor patiënten

• Burgers: Noodpakket klaarleggen, informatie inwinnen

 3. Respons (Acute Hulpverlening)

Doel: Directe hulp bieden om levens te redden, schade te beperken en veiligheid te herstellen.
Voorbeelden:

• Redding, evacuatie, medische zorg

• Beveiliging getroffen gebieden

• Noodcommunicatie en persconferenties

• Opschalen via GRIP-structuur (Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdings Procedure)
  Stakeholderrollen:

• Politie/Brandweer/GGD: Eerste lijn hulpverlening

• Overheid: Communicatie en coördinatie

• Vrijwilligers: Eerste hulp, ondersteuning opvang

• Bedrijven: Herstel van vitale processen (water, energie, ICT)

 4. Herstel

Doel: Terugbrengen van de samenleving naar een normale situatie, of een verbeterde (‘build back better’).
Voorbeelden:

• Herstellen van infrastructuur en woningen

• Nazorg en psychosociale hulp

• Financiële regelingen en schadevergoeding

• Evaluatie en aanpassing plannen
  Stakeholderrollen:

• Gemeenten: Leiding in wederopbouw en zorgcoördinatie

• Zorginstellingen: Langdurige zorg en mentale ondersteuning

• NGO’s: Herstelhulp en hulpgoederen

• Burgers: Opbouw eigen leven en buurtinitiatieven

5. Evaluatie & Leren

Doel: Leren van gebeurtenissen om toekomstige rampen beter aan te kunnen.
Voorbeelden:

• After-action reviews en evaluatierapporten

• Aanpassing van rampenplannen en beleid

• Delen van best practices

• Verbeteren van training en communicatie
  Stakeholderrollen:

• Alle betrokkenen: Delen van ervaringen en verbeterpunten

• Onderwijs & onderzoek: Analyse en kennisdeling

• Overheid: Beleidsverbetering op basis van lessen

• Bedrijven: Procesaanpassing en risicobeheer verbeteren

4. Taken van Stakeholders per Fase

Hieronder zie je per stakeholdergroep wat hun belangrijkste taken zijn binnen de fasen: Preventie, Preparatie, Respons, Herstel, Evaluatie & Leren.

Voorbeeld – Bedrijven & Vitale Infrastructuur

Fase Taken

Preventie Risico-inventarisatie van bedrijfsvoering en leveringsketens. Preparatie Ontwikkelen van een bedrijfscontinuïteitsplan (BCP) en crisisstructuur.

Respons Activeren BHV, communiceren met hulpdiensten, beschermen installaties.

Herstel Herstart van kritieke processen, communicatie met klanten/partners. Evaluatie Lessons learned vastleggen, processen en plannen bijstellen.

Voorbeeld – Gemeente

Fase Taken

Preventie Gebiedsgericht risicobeheer, ruimtelijke maatregelen (bv. dijken).

Preparatie Rampen- en crisisplan actueel houden, oefenen met crisisteams.

Respons Activeren gemeentelijk beleidsteam, crisiscommunicatie naar burgers. Herstel Coördineren van opvang, psychosociale hulp, woningherstel.

Evaluatie Evaluatierapporten opstellen, verbeteren beleid en communicatie.

Voorbeeld – Hulpdiensten (Politie, Brandweer, Ambulance)

Fase Taken

Preventie Veiligheidsinspecties, preventiecampagnes (brand, verkeer).

Preparatie Opleiden personeel, gezamenlijke crisisoefeningen.

Respons Redding, medische hulp, evacuatie, crowd control, opschaling GRIP. Herstel Assistentie bij herstel infrastructuur, ondersteuning nazorg.

Evaluatie Analyse van inzet, verbeteren samenwerking en werkwijzen.

Voorbeeld – Zorginstellingen & Ziekenhuizen

Fase Taken

Preventie Beheer infectierisico’s, technische beveiliging van voorzieningen. Preparatie Opstellen evacuatie- en rampenplannen, oefenen met personeel. Respons Medische zorg verlenen, opvang gewonden, samenwerking GGD/GHOR. Herstel Continuïteit van zorg, opvang familieleden, verwerking personeel. Evaluatie Zorginhoudelijke analyse, verbeteren noodprocedures.

Voorbeeld – Onderwijsinstellingen

Fase Taken

Preventie Infrastructuur en omgeving veilig inrichten (bouw, brandveiligheid). Preparatie Evacuatieoefeningen, crisisteam scholen instellen, ouders informeren. Respons Veiligheid leerlingen garanderen, opvang op locatie of evacuatie. Herstel Psychosociale zorg leerlingen, herstel leeromgeving.

Evaluatie Evaluatie intern en met ouders, educatieve lessen trekken.

Voorbeeld – Vrijwilligersorganisaties & NGO's

Fase Taken

Preventie Bewustwording in wijken, inzet op sociale weerbaarheid.

Preparatie Training vrijwilligers, paraat houden voor inzet.

Respons Hulpverlening, opvang, voedsel/hulpmiddelen, EHBO, psychosociale steun.

Herstel Ondersteuning bij wederopbouw, buurtgerichte nazorg.

Evaluatie Delen van ervaringen, versterken van lokale netwerken.

 Voorbeeld – Burgers & Gemeenschappen

Fase Taken

Preventie Brandmelders, stormbeveiliging, risico’s in de buurt kennen. Preparatie Noodpakket klaarleggen, contactpersonen afspreken, NL-Alert instellen.

Respons Volgen instructies, zorgen voor buren, gebruik maken van burgernet. Herstel Deelname aan opruimacties, elkaar emotioneel ondersteunen.

Evaluatie Ervaringen delen met buurt/burgemeester, eigen voorbereidingen verbeteren.

 5 Afvinklijsten per Stakeholdergroep

In Nederland wordt steeds duidelijker dat iedereen – overheid, bedrijven én burgers – zich beter moet voorbereiden op noodgevallen. Onderstaande checklists werken de aandachtspunten per stakeholdergroep uitgebreid uit, zodat duidelijk is waar gemeenten, bedrijven en burgers op moeten letten bij rampenplanning en crisisvoorbereiding.

Checklist Gemeente (lokale overheid)

• Is het rampenplan up-to-date? Elke gemeente dient een actueel rampenbestrijdingsplan of crisisplan te hebben. De wet eist dat dit plan periodiek wordt herzien en aangepast aan veranderde omstandigheden. Een rampenplan bevat onder andere een actuele lijst van alle betrokken diensten, organisaties en personen voor de crisisrespons; als zo’n overzicht verouderd is, voldoet het plan niet aan de wettelijke eis. Het op peil houden van het plan – idealiter minimaal eens per vier jaar of vaker bij nieuwe risico’s – zorgt ervoor dat de gemeente bij een ramp snel en gecoördineerd kan handelen volgens de nieuwste inzichten en afspraken.

• Zijn er geoefende crisisteams beschikbaar? Een gemeente moet beschikken over een geoefend crisisorganisatie-team (bijv. het gemeentelijk beleidsteam en ondersteunende teams) dat direct inzetbaar is. Opleiden, trainen en oefenen (OTO) van deze crisisteams is cruciaal voor een effectieve respons. Door regelmatig realistische oefeningen te houden kunnen zwakke punten in procedures en samenwerking worden opgespoord en verbeterd. Uit evaluaties blijkt: alleen wanneer alle teamleden hun rol goed kennen en regelmatig hebben geoefend, kan een crisisplan in de praktijk efficiënt worden uitgevoerd. Een goed getraind crisisteam reageert sneller en doortastender, wat in een echte crisissituatie levensreddend kan zijn.

• Is de communicatie-infrastructuur getest? De gemeente moet ervoor zorgen dat waarschuwing- en communicatiemiddelen in noodsituaties naar behoren werken. Denk aan het testen van NL-Alert-berichten, sirenes, meldkamersystemen en crisiswebsites. NL-Alert (het alarm-sms-systeem) wordt bijvoorbeeld twee keer per jaar landelijk getest op de eerste maandag van juni en december, om te controleren of iedereen bereikt kan worden in geval van nood. Ook nieuwe technologische voorzieningen worden dan meegenomen in de test. Daarnaast moeten interne communicatiekanalen – zoals portofoons, noodstroom voor ICT-systemen en telefoonboomprocedures – regelmatig geoefend worden. Het doel is dat tijdens een ramp de gemeente het crisisteam en de bevolking direct kan informeren via redundante, betrouwbare kanalen, zodat er geen kostbare tijd verloren gaat door communicatiestoringen.

• Zijn kwetsbare groepen in kaart? In een ramp moeten gemeenten extra oog hebben voor inwoners die minder zelfredzaam zijn (bijvoorbeeld ouderen, zieken, mensen met een beperking). Idealiter brengt de gemeente vóóraf in kaart wie en waar deze kwetsbare groepen zijn, zodat evacuatie en hulpverlening daarop afgestemd kan worden. Inspectie-onderzoek wees uit dat slechts ongeveer de helft van de gemeenten expliciet opneemt dat bij evacuatie eerst een analyse van de zelfredzaamheid van de bevolking in het getroffen gebied moet worden gemaakt. Slechts enkele gemeenten vermeldden daarbij uitdrukkelijk dat rekening gehouden moet worden met verminderd zelfredzamen. Het is dus van groot belang om dit wel te doen: maak plannen voor vervoer en opvang van bijvoorbeeld rolstoelgebruikers, hulpbehoevenden of anderstaligen. Zo’n voorbereiding zorgt ervoor dat in een crisis niemand tussen wal en schip valt en dat ook kwetsbare inwoners tijdig waarschuwingen en ondersteuning krijgen (bijvoorbeeld evacuatie-assistentie of opvang op maat).

Checklist Bedrijven (ondernemingen)

• Bestaat er een continuïteitsplan? Ieder bedrijf zou een bedrijfscontinuïteitsplan (BCP) moeten hebben waarin staat hoe essentiële bedrijfsactiviteiten doorgaan na een ramp of calamiteit. Veel ondernemers denken dat een goede verzekering volstaat, maar zonder continuïteitsplan is de chaos na een grote schade vaak onbeheersbaar. Sterker nog, cijfers tonen aan dat ruim 60% van de bedrijven binnen twee jaar failliet gaat na een grote brand. Een BCP is niet wettelijk verplicht, maar wel van levensbelang: het biedt een draaiboek om na een noodsituatie snel de juiste beslissingen te nemen en zo de extra schade van stilstand te beperken. In een goed BCP staan bijvoorbeeld welke bedrijfsprocessen cruciaal zijn, wie sleutelpersonen zijn in het crisisteam, welke klanten/leveranciers direct geïnformeerd moeten worden, en hoe ICT-systemen en productiemiddelen hersteld of vervangen kunnen worden. Zonder BCP is de kans groter dat een calamiteit leidt tot langdurige uitval, verlies van klanten en reputatieschade – iets wat een bedrijf juist in moeilijke tijden niet kan gebruiken.

• Is personeel geïnformeerd over noodprocedures? Elk personeelslid moet weten wat te doen tijdens een noodsituatie op de werkvloer. Zorg daarom voor een actueel bedrijfsnoodplan (calamiteitenplan) en communiceer de daarin vastgelegde procedures duidelijk aan al het personeel. In een bedrijfsnoodplan staat nauwkeurig aangegeven wie welke taken heeft bij calamiteiten (bijvoorbeeld brand, gaslek, ontruiming). Het is voor sommige bedrijven zelfs wettelijk verplicht zo’n plan te hebben, inclusief bedrijfshulpverleners (BHV’ers) die opgeleid zijn om bij gevaarlijke situaties eerste hulp te verlenen en evacuaties te leiden. Organiseer regelmatig ontruimingsoefeningen en BHV-trainingen, zodat werknemers de protocollen kennen en in panieksituaties toch gecoördineerd handelen. Een goed geïnformeerd en getraind team kan bijvoorbeeld bij brand of ongeluk direct de juiste alarmsignalen doorgeven, mensen in veiligheid brengen en met de hulpdiensten samenwerken – dit beperkt letsel en schade. Communiceer ook de verzamelplaats bij ontruiming en wijs op de locaties van nooduitgangen, brandblussers en EHBO-koffers. Kortom, iedereen op de werkvloer moet de basisnoodprocedures kennen en weten wie de leiding neemt in geval van nood.

• Zijn back-ups veilig opgeslagen? Digitale en fysieke back-ups van kritieke bedrijfsinformatie moeten regelmatig worden gemaakt én extern of op een veilige manier bewaard. Zo kan het bedrijf na bijvoorbeeld brand, overstroming of cyberaanval terugvallen op deze back-ups om de bedrijfsvoering te herstellen. Het is verstandig om back-upgegevens op een andere locatie (off-site of in de cloud) op te slaan, zodat dezelfde ramp de primaire data én de reservekopie niet tegelijk vernietigt. Een ongeluk hoeft niet groot te zijn om de continuïteit te bedreigen – iets kleins als een lokale stroompiek of ransomware-aanval kan al systemen platleggen. Daarom is het standaard in IT-kringen om meerdere back-ups te hebben en afspraken met uitwijkdatacenters te maken. Dankzij goede back-ups kan, mocht een calamiteit zich voordoen, het bedrijf data herstellen en doorgaan, waarbij hoogstens de allernieuwste transacties verloren zijn. Test ook periodiek of de back-ups daadwerkelijk terug te zetten zijn en up-to-date werken. Hiermee voorkom je onaangename verrassingen tijdens een crisis. In het BCP behoort bovendien een overzicht te staan van waar belangrijke documenten en back-ups zijn opgeslagen – dit maakt het voor het crisisteam direct inzichtelijk hoe zij bij data en dossiers kunnen die nodig zijn om klanten te informeren of processen voort te zetten. Kortom, veilige opslag (brandvrij, geografisch gespreid) en routineuze verificatie van back-ups zijn essentieel om bedrijfsgegevens te beschermen en een snelle doorstart mogelijk te maken na een ramp.

• Is er een contactlijst van sleutelfiguren? Houd een actuele lijst bij van alle cruciale contactpersonen die bij een crisis direct gebeld moeten worden. Intern gaat het om sleutelfiguren zoals directieleden, afdelingshoofden, leden van het crisisteam en bedrijfshulpverleners. Extern denken we aan contacten bij de brandweer/politie, de verzekeraar, belangrijke toeleveranciers, grote klanten en eventueel de gemeente of Veiligheidsregio. In het bedrijfscontinuïteitsplan behoort een hoofdstuk te staan met de contactgegevens van alle medewerkers én de belangrijkste klanten en leveranciers. Zo’n lijst (in zowel digitale vorm als papieren hardcopy) moet makkelijk beschikbaar zijn – bijvoorbeeld als onderdeel van een crisismap of noodprotocol. Controleer regelmatig of de telefoonnummers en e-mailadressen nog kloppen (bij personeelswisselingen dit meteen bijwerken). In een noodgeval is tijd kostbaar: met één blik op de contactlijst kan het crisisteam taken verdelen, bijvoorbeeld “Bel jij de elektriciteitsbeheerder en de ICT-partner, dan informeer ik onze top-5 klanten en de persverantwoordelijke.” Door dit voor te bereiden, verloopt de communicatie tijdens chaos gestructureerd. Vergeet niet om ook een belboom of groepsapp te organiseren zodat je alle medewerkers snel kunt bereiken met instructies (zoals niet naar kantoor komen bij bijvoorbeeld brand, of juist standby staan). Kortom, een up-to-date lijst van sleutelfiguren zorgt dat niemand cruciaals wordt vergeten in de hectische eerste uren van een crisis.

Checklist Burgers (inwoners)

• Weet ik waar het dichtstbijzijnde opvangpunt is? Veel Nederlanders realiseren zich dat ze bij een grote ramp mogelijk moeten evacueren, maar weten niet waarheen. Uit recente berichtgeving blijkt dat in veel gemeenten de communicatie hierover ontbreekt. Lokale politici waarschuwen dat inwoners bij bijvoorbeeld een overstroming of grootschalige stroomuitval moeten weten waar ze veilig naartoe kunnen. Informeer uzelf dus proactief: check op de website van uw gemeente of veiligheidsregio of er vooraf aangewezen evacuatiecentra of opvanglocaties zijn per wijk. Bijvoorbeeld een sporthal, buurthuis of hooggelegen punt dat bij overstroming dient als verzamelplek. Tijdens de watersnood in Limburg (2021) bleek hoe kwetsbaar dorpen kunnen zijn – mensen wilden toen direct weten: “Waar kan ik heen om droog en veilig te zitten?”. Juist die duidelijkheid vooraf kan paniek verminderen. Sommige gemeenten zullen pas tijdens de crisis via NL-Alert of radio omroepen wáár opvang is ingericht. Zorg daarom dat u officiële kanalen volgt (zie verderop) zodat u zulke aanwijzingen niet mist. Het is verstandig om nu al te bedenken wat u zou doen bij evacuatie: hoe komt u op de opvanglocatie (auto, fiets, te voet) en wat neemt u mee? Ook een plan om naar familie of kennissen buiten het rampgebied te gaan kan handig zijn. Kortom: verdiep u in de lokale noodplannen of stel vragen aan uw gemeente, zodat u niet pas tijdens een ramp hoeft uit te zoeken waar u terechtkunt.

• Heb ik een noodpakket in huis? Een goed samengesteld noodpakket is onmisbaar om de eerste dagen van een ramp of noodsituatie zelfstandig door te komen. De overheid adviseert inmiddels om ten minste voor 72 uur aan voedsel, water en andere benodigdheden in huis te hebben (voorheen was 48 uur de norm, maar door de veranderende wereld acht men drie dagen zelfredzaamheid verstandig). Stel daarom een noodvoorraad samen met houdbaar eten en drinkwater voor drie dagen per persoon – denk aan minimaal ~9 liter water pp voor drinken en basishygiëne. Tot een standaard noodpakket behoren verder items als een EHBO-kit, zaklampen + extra batterijen, een radio op batterijen, lucifers/aansteker, kaarsen, warme dekens en eventueel een fluitje om aandacht te trekken. Vergeet ook geen persoonlijke medicijnen, bril of andere hulpmiddelen die u dagelijks nodig heeft. Het Rode Kruis raadt aan een lijst met belangrijke telefoonnummers (van familie, huisarts, etc.) toe te voegen en kopieën van identiteitsbewijzen in het pakket te stoppen. Daarnaast zijn contant geld en reservesleutels slim om paraat te hebben: het advies is ongeveer €70 per volwassene en €30 per kind klaar te leggen voor noodgevallen, voor het geval pinnen of online betalen tijdelijk niet mogelijk is. Controleer uw noodpakket elk jaar: vervang verlopen voeding, medicijnen en batterijen, en pas de inhoud aan als uw leefsituatie verandert (bijvoorbeeld babyvoeding en luiers toevoegen bij gezinsuitbreiding). Het idee is dat u bij uitval van stroom, water of bij isolatie in huis toch kunt overleven en basale comfort heeft, zonder direct afhankelijk te zijn van hulpdiensten die mogelijk pas na enige tijd ter plaatse komen. Een noodpakket geeft gemoedsrust: als de sirene gaat of de stroom langdurig uitvalt, weet u dat u de essentiële spullen binnen handbereik heeft om het veilig uit te houden.

• Zijn mijn contactpersonen geïnformeerd? Bespreek vooraf binnen uw familie- en vriendenkring hoe jullie elkaar bereiken en ondersteunen tijdens een crisis. Maak afspraken over een noodcontact: vaak wordt aangeraden één centraal familielid of vriend buiten de eigen regio aan te wijzen als aanspreekpunt. Als er bijvoorbeeld een regionale storing of evacuatie is, kan ieder gezinslid die persoon bellen of sms’en om zijn/haar toestand en locatie door te geven – die centrale contactpersoon verzamelt de informatie en houdt iedereen op de hoogte. Dit is handig omdat lokale netwerken overbelast kunnen zijn; soms werkt een sms of een telefoon naar elders beter dan lokaal bellen. Zorg dat alle gezinsleden de belangrijkste telefoonnummers uit het hoofd kennen of op papier bij zich hebben (van elkaar, van buren, school, huisarts, etc.). Het is slim om thuis een noodcontactlijst op te hangen met nummers van bijvoorbeeld 112, het nationale informatienummer 0800-1351 (actief tijdens grote rampen), het alarmnummer van de huisarts, en contactgegevens van naasten. Bespreek ook een ontmoetingsplaats voor het geval communiceren niet meteen lukt – bijvoorbeeld “als er iets gebeurt en we raken gescheiden, treffen we elkaar bij zodra het veilig kan.” Daarnaast kunt u buren of directe kennissen informeren over uw noodplannen: wissel sleutels uit en bespreek hoe jullie elkaar kunnen helpen bij evacuatie of opvang indien nodig. Wanneer u op reis gaat, laat iemand weten waar u verblijft en hoe u bereikbaar bent. Kortom: zorg dat de mensen om u heen weten wat uw plannen zijn en vice versa, zodat niemand onnodig in onzekerheid zit en hulp snel gemobiliseerd kan worden. In een noodsituatie is heldere communicatie binnen uw netwerk net zo belangrijk als communicatie van de overheid.

• Volg ik officiële informatiekanalen? Tijdens een ramp is het van levensbelang om juiste informatie en instructies van de overheid te krijgen – én geen gehoor te geven aan geruchten. Zorg dus dat u alle officiële waarschuwingen kunt ontvangen en opvolgen. NL-Alert staat op vrijwel alle moderne mobiele telefoons automatisch aan; controleer dit en leer het onderscheidende alarmgeluid kennen. Bij een levensbedreigende situatie in uw omgeving krijgt u via NL-Alert een tekstbericht op uw telefoon met wat er aan de hand is, wat u moet doen en waar u meer informatie vindt. Hoorbaar alarmsignaal buiten is natuurlijk de sirene: die gaat elke eerste maandag van de maand om 12:00 uur test-af, zodat u weet hoe deze klinkt. Als u de sirene of een NL-Alert krijgt, blijf kalm en handel volgens het standaardprotocol: ga naar binnen, sluit deuren en ramen en stem af op officiële media. De overheid verspreidt tijdens een crisis belangrijke updates via de rampenzender (de regionale omroep op radio/tv voor lokale rampen, of Landelijk via NPO Radio 1 / NOS Journaal bij nationale crises). Ook is er de website Crisis.nl waar live informatie en veelgestelde vragen over de specifieke ramp worden gepubliceerd. Volg daarnaast de kanalen van uw veiligheidsregio en gemeente: veel gemeenten posten tijdens noodsituaties op Twitter, Facebook of hun website actuele aanwijzingen (bijv. evacuatiegebieden, opvanglocaties, wegafsluitingen). Door nu alvast deze accounts te volgen of de NL-Alert app te installeren, bent u beter voorbereid. Belangrijk: Bel niet onnodig 112 of de lokale hulpdiensten voor informatie als de sirene gaat; houd de lijnen vrij voor echte noodgevallen. Gebruik in plaats daarvan de hierboven genoemde officiële kanalen voor informatie. Kortom, zorg dat u weet waar u betrouwbare crisisinformatie kunt vinden en blijf daarbij – dit helpt u om in een chaotische situatie de juiste beslissingen te nemen op basis van feitelijke overheidsadviezen, en niet op basis van paniek of geruchten.

Bronnen: De bovenstaande aanbevelingen zijn gebaseerd op actuele richtlijnen en onderzoeken. Enkele belangrijke bronnen zijn de Nederlandse overheid (o.a. Wet veiligheidsregio’s, publiekscampagnes als Denk Vooruit en officiële informatie op Rijksoverheid.nl), het NOS-nieuws, en richtlijnen van experts zoals het Rode Kruis. Ook lokale overheidspagina’s en evaluaties van inspectiediensten zijn geraadpleegd voor best practices (bijv. VNG-checklists, Inspectie IFV/IOOV-rapporten over kwetsbare groepen). Deze bronnen onderstrepen allen het belang van goede voorbereiding en samenwerking: alleen als gemeenten, bedrijven en burgers allemaal hun voorzorgsmaatregelen treffen, is Nederland beter bestand tegen rampen, crises en noodsituaties.

Checklist Gemeente

 Preventie & Preparatie

☐ Rampenplan is actueel en afgestemd met veiligheidsregio
☐ Kwetsbare groepen zijn in kaart gebracht en geregistreerd
☐ OTO-plan (Opleiden, Trainen, Oefenen) is jaarlijks uitgevoerd
☐ Noodcommunicatiesystemen zijn getest (NL-Alert, sirenes, portofoons)
☐ Crisisstructuur en gemeentelijk beleidsteam zijn bekend

 Respons

☐ Beleidsteam wordt binnen 30 min. geactiveerd bij incident
☐ Informatievoorziening loopt via website, sociale media, persberichten
☐ Burgers worden bereikt via NL-Alert en lokale zender
☐ Openbare opvanglocaties zijn geopend en bemand

 Herstel & Evaluatie

☐ Opvang en nazorg voor slachtoffers en getroffenen is geregeld
☐ Financiële ondersteuning is afgestemd met Rijk en hulporganisaties
☐ Evaluatieverslag is opgesteld en gedeeld met raad en partners
☐ Beleidsplannen zijn aangepast op basis van leerpunten

Checklist Bedrijven & Vitale Infrastructuur

Preventie & Preparatie

☐ Bedrijfscontinuïteitsplan (BCP) is opgesteld en bekend
☐ Bedrijfsnoodplan en BHV-organisatie zijn actueel
☐ Personeel is getraind op noodprocedures (minimaal jaarlijks)
☐ Digitale en fysieke back-ups worden regelmatig gecontroleerd
☐ Belangrijke contactpersonen staan in een up-to-date crisismap

 Respons

☐ BHV’ers zijn inzetbaar en bereikbaar
☐ Communicatie met hulpdiensten is ingericht
☐ Kritieke processen zijn geïdentificeerd en worden beschermd
☐ Crisiscommunicatieplan is geactiveerd (intern & extern)

 Herstel & Evaluatie

☐ Herstartplan voor essentiële processen is uitgevoerd
☐ Verzekeraar is geïnformeerd en schadeclaim gestart
☐ Klanten en leveranciers zijn actief geïnformeerd
☐ Evaluatie is uitgevoerd en verwerkt in draaiboeken

Checklist Burgers & Gemeenschappen

 Voorbereiding

☐ Ik weet waar ik naartoe moet bij evacuatie
☐ Ik heb een noodpakket voor minimaal 72 uur
☐ Ik heb een lijstje met belangrijke telefoonnummers
☐ Mijn gezin heeft een noodplan en ontmoetingspunt

 Tijdens een ramp

☐ Ik ontvang NL-Alert op mijn telefoon
☐ Ik weet wat het alarm (sirene) betekent
☐ Ik volg instructies van overheid en veiligheidsregio
☐ Ik help mijn buren of meld me bij het buurtteam

 Na de ramp

☐ Ik blijf op de hoogte via officiële kanalen (radio, website gemeente)
☐ Ik meld schade aan verzekeraar of gemeente indien nodig
☐ Ik deel mijn ervaringen in een evaluatie of buurtgesprek
☐ Ik controleer en verbeter mijn noodvoorraad

Checklist Hulpdiensten (Politie, Brandweer, Ambulance)

 Voorbereiding

☐ Operationele protocollen zijn actueel en geoefend
☐ Materieel en voertuigen zijn gereed en onderhouden
☐ Crisisoefeningen zijn gehouden (lokaal/regionaal)
☐ Samenwerking met andere diensten is getest

 Respons

☐ GRIP-structuur is correct geactiveerd
☐ Triage, evacuatie en reddingsacties zijn ingezet
☐ Situatierapportage is gedeeld met coördinatoren
☐ Bevolking is effectief geïnformeerd over risico’s

Evaluatie

☐ Evaluatie van inzet is gedeeld met partners
☐ Verbetermaatregelen zijn opgenomen in trainingsplan

Checklist Zorginstellingen & Ziekenhuizen

 Voorbereiding

☐ Rampenplan en evacuatieplan zijn up-to-date
☐ Evacuatieoefening is jaarlijks uitgevoerd
☐ Voorraad medische middelen voor 72 uur is aanwezig
☐ Continuïteit van zorg is besproken met partners

 Respons

☐ Triage en opvang van slachtoffers is operationeel
☐ Crisisleiding is geactiveerd binnen instelling
☐ Informatievoorziening naar personeel en patiënten is ingericht

 Herstel & Evaluatie

☐ Patiënten zijn teruggeplaatst of herverdeeld
☐ Psychosociale zorg is beschikbaar voor personeel en cliënten
☐ Rampenplan is aangepast op basis van evaluatie

Checklist Onderwijsinstellingen

 Voorbereiding

☐ Evacuatieplan is geoefend met personeel en leerlingen
☐ Contactgegevens ouders zijn actueel
☐ Crisiscommunicatie met gemeente is voorbereid
☐ BHV’ers en EHBO’ers zijn aanwezig

 Respons

☐ Leerlingen en personeel worden veilig geëvacueerd
☐ Ouders worden geïnformeerd via vaste communicatiekanalen
☐ Noodopvang op school of alternatieve locatie is geregeld

 Herstel & Evaluatie

☐ Leeromgeving is hersteld of verplaatst
☐ Mentale ondersteuning voor leerlingen/docenten is beschikbaar
☐ Evaluatie is besproken in het schoolteam en met gemeente

Checklist Vrijwilligersorganisaties & NGO’s

 Voorbereiding

☐ Vrijwilligers zijn getraind in EHBO en crisisrespons
☐ Hulpmiddelen (dekens, voedsel, water) zijn beschikbaar
☐ Samenwerking met gemeente en hulpdiensten is afgestemd

Respons

☐ Inzet van vrijwilligers wordt gecoördineerd
☐ Hulpgoederen worden uitgedeeld op afgesproken locaties
☐ Psychosociale ondersteuning wordt geboden aan getroffenen

 Herstel & Evaluatie

☐ Nazorgprojecten (opruimacties, herstel) zijn gestart
☐ Feedback van vrijwilligers is verzameld
☐ Betrokkenheid bij herziening lokale rampenplannen

Hier volgt een uitgebreide uitwerking van hoofdstuk 6. Educatieve Tips en Oefeningen uit het pocketboekje NL800 – Stakeholders en Rampen. Elke suggestie is praktisch uitgelegd, met voorbeelden en bruikbare formats per doelgroep.

6. Educatieve Tips en Oefeningen

Effectieve rampenvoorbereiding begint met bewustwording, training en samenwerking. Onderstaande tips helpen gemeenten, scholen, bedrijven en burgers om kennis en vaardigheden spelenderwijs én professioneel op te bouwen.

1. Organiseer jaarlijkse rampenoefeningen met stakeholders

Waarom?
Oefeningen versterken samenwerking, maken knelpunten zichtbaar en zorgen dat iedereen weet wat te doen in crisistijd.

Hoe?

• Plan jaarlijks een multistakeholder-oefening (bv. met gemeente, politie, zorginstellingen, scholen, bedrijven).

• Kies scenario’s zoals overstroming, cyberaanval of grootschalige stroomuitval.

• Gebruik een GRIP-oefening (Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdings Procedure) om formele opschaling te simuleren.

• Laat oefenen op realistische tijdsdruk, communicatie, besluitvorming en opvang.

Voorbeeld:

De gemeente organiseert samen met de veiligheidsregio een oefening waarbij een gesimuleerde giftige wolk vrijkomt bij een bedrijfsbrand. Stakeholders oefenen evacuatie, verkeerssturing, communicatie met burgers en medische opvang.

2. Laat scholieren meedoen aan simulaties (zoals ‘Rampenweek’)

Waarom?
Kinderen en jongeren die risico’s leren herkennen, reageren later beter in echte noodsituaties.

Hoe?

• Organiseer een jaarlijkse Rampenweek op school.

• Werk met scenario’s zoals storm, brand of pandemie.

• Laat leerlingen evacueren, hulpgoederen verdelen of persconferenties houden.

• Integreer EHBO-lessen, mediawijsheid en zelfredzaamheid.

Voorbeeldactiviteit:

Leerlingen simuleren een overstroming: ze bouwen zandzakkenbarrières, evacueren klasgenoten, geven persbriefings en bespreken hulp via sociale media.

3. Start buurtteams voor noodhulp en communicatie

Waarom?
Lokale buurten zijn vaak als eerste ter plaatse. Zelfredzaamheid en samenwerking zijn dan cruciaal.

Hoe?

• Start buurtteams of burgerhulpnetwerken (bijv. Ready2Help/Rode Kruis).

• Wijs rollen toe: EHBO’er, communicatiemedewerker, coördinator, opvangleider.

• Geef eenvoudige trainingen in noodsituaties: gas/elektra afsluiten, basiszorg, kwetsbaren helpen.

• Gebruik buurtapps en fluitjescodes voor communicatie bij stroomuitval.

Voorbeeld:

In een wijk in Zwolle vormen bewoners een BuurtHulpTeam. Ze oefenen ieder kwartaal met situaties als gaslekkage, opvang van buren en informatie delen via briefjes en megafoons bij stroomstoring.

4. Gebruik digitale escape rooms voor bewustwording

Waarom?
Gamification verhoogt de betrokkenheid en maakt rampenscenario’s tastbaar en interactief.

Hoe?

• Ontwikkel of gebruik bestaande digitale escape rooms rond rampen (zoals brand, overstroming of cyberaanval).

• Laat deelnemers opdrachten oplossen zoals:

  • de juiste volgorde van evacuatie

  • noodpakket samenstellen

  • nepnieuws herkennen

• Koppel het aan lesmateriaal of een quiz.

Voorbeeld:

Tijdens de Week van de Veiligheid biedt de gemeente een online escape game aan: “Code 112 – Kun jij jouw gezin op tijd in veiligheid brengen?” De game eindigt met tips voor een echt noodplan.

5. Train medewerkers via e-learning over rampenprotocollen

Waarom?
Online leren maakt rampenkennis laagdrempelig, meetbaar en geschikt voor brede verspreiding.

Hoe?

• Maak of gebruik kant-en-klare e-learnings voor:

  • bedrijfscontinuïteit

  • BHV en evacuatie

  • overheidscommunicatie in crisistijd

• Combineer video, quizzen en scenario’s.

• Zet e-learning in als verplichte herhaling voor nieuwe medewerkers.

Voorbeeld:

Een ICT-bedrijf verplicht alle medewerkers jaarlijks de module “Wat te doen bij cyberincidenten” te volgen. Na afloop is er een toets en praktijkoefening met nep-ransomware op het intranet.

Radiovragenronde: Oefen communicatie via een lokaal radiostation zoals bij stroomuitval.

Noodpakket-bingo: Spelvorm om te leren wat je in huis moet hebben.

Rollenspel ‘crisisoverleg’: Laat teams beslissingen nemen als crisisbeheerders.

Fotospel ‘Herken de risicoplek’: Bewustwording van gevaren in je eigen omgeving.

7. Snelle Checklist voor Noodsituaties

Gebruik deze lijst bij een noodsituatie waarbij je snel moet handelen. Print dit uit en bewaar het bij je noodpakket of op je prikbord.

Direct bij alarmering (bijv. sirene of NL-Alert):

☐  Bel 112 bij levensgevaar
Heb je een situatie met direct gevaar voor leven, zoals brand, instorting of ernstige verwonding? Bel dan onmiddellijk 112.

 Geef duidelijk door: wat, waar en hoeveel slachtoffers.

☐  Volg de lokale rampenzender of kijk op Crisis.nl
Zet een radio aan op een lokale zender (bijv. regionale omroep) of ga naar www.crisis.nl voor officiële updates.

 Heb je geen stroom? Gebruik een radio op batterijen of met handzwengel.

☐ Weet je vluchtroute en opvanglocatie
Zorg dat je weet hoe je veilig je huis of gebouw verlaat. Ken alternatieve routes als één geblokkeerd is.

 Spreek met je huisgenoten of buren een verzamelpunt af.

☐  Pak je noodtas of rugzak
Neem je vooraf samengestelde noodtas mee, inclusief:

• ☐ Water en voedsel voor 1-2 dagen

• ☐ Medicatie, bril, hulpmiddelen

• ☐ Identiteitsbewijs en verzekeringspapieren

• ☐ Contant geld en pinpas

• ☐ Zaklamp, batterijen, EHBO-kit

 Bewaar de tas op een makkelijk bereikbare plek.

☐  Volg instructies van de autoriteiten
Luister naar NL-Alert, sirenes, politie of andere officiële bronnen. Ga niet af op geruchten.

 Doe wat gevraagd wordt: binnen blijven, ontruimen, niet naar school sturen, enz.

Voor je huisgenoten of buren:

☐ Breng iedereen in veiligheid (huisgenoten, kinderen, ouderen)
☐ Controleer of buren hulp nodig hebben
☐ Sluit gas, water en elektra af indien gevraagd
☐ Neem huisdieren mee als dat veilig kan

🛜 Communicatie en informatie:

☐ Stuur een kort bericht naar je contactpersoon buiten de regio
☐ Houd je telefoon opgeladen – gebruik alleen als nodig
☐ Volg sociale media van je gemeente of veiligheidsregio
☐ Noteer belangrijke informatie op papier (bij uitval internet)

Na de eerste 24 uur:

☐ Controleer op schade aan je woning of straat
☐ Meld schade bij verzekering of gemeente
☐ Vraag hulp of opvang als je huis niet veilig is
☐ Volg herstel- en hulpadvies van officiële instanties

8. Nuttige Contacten & Bronnen

Gebruik deze lijst vóór, tijdens en na een ramp om snel de juiste informatie en ondersteuning te vinden. Controleer of je toegang hebt tot deze bronnen.

 Online Informatiebronnen

☐ Crisis.nl

✔ Officiële overheidssite bij rampen en noodsituaties
✔ Actuele informatie, maatregelen, instructies

☐ RIVM.nl

✔ Gezondheidsadviezen bij infectieziekten, straling, milieu
✔ Betrouwbaar bij pandemieën of chemische incidenten

☐ Veiligheidsregio’s overzicht

✔ Vind jouw regio en lokale rampenplannen
➤ Mijn regio: ____________________

Apps en Alarmsystemen

☐ NL-Alert (mobiel alarmbericht)

✔ Krijg automatisch waarschuwingen bij levensgevaar in jouw omgeving
➤ Controleer in instellingen of het actief is

☐ Rode Kruis EHBO-app

✔ Offline EHBO-handleiding met stapsgewijze hulp
➤ Download via: rodekruis.nl/ehbo-app

☐ 112NL App (optioneel)

✔ Locatiegestuurd contact met hulpdiensten, geschikt voor mensen met beperking

 Radio & Media

☐ Regionale rampenzender

✔ Officiële communicatiekanaal bij lokale noodsituaties
➤ Mijn zender: ____________________

☐ NPO Radio 1 / NOS Journaal

✔ Nationale informatiebron bij grote rampen
➤ FM: 98.9 of via radio-app

Handige Publicaties en Tools

☐ NL800 – Stakeholders en Rampen (dit boekje)

✔ Handzaam overzicht voor voorbereiding, samenwerking en noodhulp
✔ Bevat checklists, tips en contactpunten voor alle stakeholdergroepen
➤ Zorg dat dit boekje thuis, op kantoor of in de auto ligt

Belangrijke Nummers (opslaan + printen):

☐ 112 – Direct levensgevaar
☐ 0800-1351 – Publieksinformatienummer bij grote incidenten
☐ Gemeente: _________________________
☐ Huisarts / HAP: _____________________
☐ Contactpersoon buiten regio: __________________
☐ Verzekeraar: _______________________